Σχεδιάστε παγκόσμια, κατασκευάστε τοπικά: μια νέα βιομηχανική επανάσταση;

Τι κι αν σχεδιάζαμε τα προϊόντα σε παγκόσμιο επίπεδο; Πόσο ριζικά θα άλλαζε το πως παράγουμε, εργαζόμαστε και καταναλώνουμε; Αρκετά παραδείγματα σε όλο τον κόσμο δείχνουν πως θα μπορούσαμε να βελτιώσουμε τον τρόπο με τον οποίο παράγουμε και καταναλώνουμε, βασιζόμενοι σε παγκόσμια κοινά σχεδίων, γνώσης και λογισμικού.
Φανταστείτε ένα προσθετικό χέρι σχεδιασμένο από γεωγραφικά διασκορπισμένες κοινότητες επιστημόνων, σχεδιαστών και ενδιαφερομένων, με ένα συνεργατικό τρόπο μέσω του διαδικτύου. Όλες οι γνώσεις και το λογισμικό που σχετίζονται με το χέρι μοιράζονται σε παγκόσμιο επίπεδο ως ψηφιακά κοινά.
Οι άνθρωποι από όλο τον κόσμο που είναι συνδεδεμένοι στο διαδίκτυο και έχουν πρόσβαση σε τοπικές μηχανές παραγωγής (από τρισδιάστατες μηχανές εκτύπωσης και μηχανές CNC, έως βιοτεχνίες και εργαλεία χαμηλής τεχνολογίας) μπορούν- ιδανικά με τη βοήθεια κάποιου ειδικού- να κατασκευάσουν ένα προσαρμοσμένο χέρι. Αυτή είναι η περίπτωση του OpenBionicsproject, το οποίο παράγει σχέδια για ρομποτικές και βιονικές συσκευές.
Δεν υπάρχει πληρωμή για το κόστος ευρεσιτεχνίας. Απαιτείται λιγότερη μεταφορά υλικών, δεδομένου ότι ένα σημαντικό μέρος της μεταποίησης λαμβάνει χώρα σε τοπικό επίπεδο. Η συντήρηση είναι ευκολότερη, τα προϊόντα σχεδιάζονται έτσι ώστε να διαρκούν όσο το δυνατόν περισσότερο και συνεπώς το κόστος είναι πολύ χαμηλότερο.

Πάρτε ένα άλλο παράδειγμα. Οι αγρότες μικρής κλίμακας στη Γαλλία χρειάζονται γεωργικά μηχανήματα για να στηρίξουν τη δουλειά τους. Μεγάλες εταιρείες σπάνια παράγουν μηχανές ειδικά για μικροκαλλιεργητές. Και αν το κάνουν, τα έξοδα συντήρησης είναι υψηλά και οι αγρότες πρέπει να προσαρμόσουν τις γεωργικές τους τεχνικές στη λογική των μηχανών. Η τεχνολογία, τελικά, δεν είναι ουδέτερη.
Έτσι οι αγρότες αποφασίζουν να σχεδιάσουν οι ίδιοι τα γεωργικά μηχανήματα που χρειάζονται. Παράγουν μηχανές για να ικανοποιήσουν τις ανάγκες τους και όχι για να τις πουλήσουν με μια τιμή στην αγορά. Μοιράζονται τα σχέδιά τους με όλο τον κόσμο – ως παγκόσμιο ψηφιακό κοινό. Οι μικροί αγρότες από τις ΗΠΑ έχουν παρόμοιες ανάγκες με τους Γάλλους ομολόγους τους. Και κάνουν το ίδιο. Μετά από λίγο, οι δύο κοινότητες καλλιεργητών αρχίζουν να μιλούν μεταξύ τους και δημιουργούν συνέργειες.
Αυτή είναι η ιστορία του μη κερδοσκοπικού δικτύου FarmHack (ΗΠΑ) και του συνεταιρισμού L’Atelier Paysan (Γαλλία), που παράγουν και τα δύο σχέδια ανοικτού κώδικα για γεωργικά μηχανήματα.
Με τους συναδέλφους μας, ερευνούμε τα περιγράμματα ενός αναδυόμενου τρόπου παραγωγής, που βασίζεται στη ροή και συμβολή των ψηφιακών κοινών γνώσεων, του λογισμικού και του σχεδιασμού, με τις τοπικές τεχνολογίες παραγωγής.
Ονομάζουμε αυτό το μοντέλο “σχεδιασμός παγκόσμια, παραγωγή τοπικά” και υποστηρίζουμε ότι θα μπορούσε να οδηγήσει σε βιώσιμες και χωρίς αποκλεισμούς μορφές παραγωγής και κατανάλωσης. Το μοντέλο ακολουθεί τη λογική: ό, τι είναι ελαφρό (γνώση, σχεδιασμός) υλοποιείται σε παγκόσμιο επίπεδο, ενώ αυτό που είναι βαρύ (μεταποίηση) γίνεται τοπικά και ιδανικό για μοίρασμα.
Όταν η γνώση είναι κοινή, τα υλικά τείνουν να ταξιδεύουν λιγότερο και οι άνθρωποι συνεργάζονται οδηγούμενοι από διαφορετικά κίνητρα. Το κίνητρο κέρδους δεν λείπει εντελώς, αλλά είναι περιφερειακό.
Οι αποκεντρωμένοι ανοιχτοί πόροι για τον σχεδιασμό, μπορούν να χρησιμοποιηθούν για μια ευρεία ποικιλία αντικειμένων, φαρμάκων, επίπλων, προσθετικών συσκευών, γεωργικών εργαλείων, μηχανημάτων και ούτω καθεξής. Για παράδειγμα, το εγχείρημα Wikihouse παράγει σχέδια για σπίτια. Η κοινότητα RepRap δημιουργεί σχέδια για εκτυπωτές 3D. Τέτοια εγχειρήματα δεν χρειάζονται αναγκαστικά μια φυσική βάση, καθώς τα μέλη τους είναι διασκορπισμένα σε όλο τον κόσμο.

Ψάχνοντας τη βιωσιμότητα

​Αλλά πώς χρηματοδοτούνται αυτά τα εγχειρήματα; Από τη λήψη κρατικής χρηματοδότησης (ερευνητική επιχορήγηση) και από ατομικές δωρεές (crowdfunding), μέχρι συμμαχίες με καθιερωμένες επιχειρήσεις και ιδρύματα. Τα εγχειρήματα που βασίζονται στα Κοινά πειραματίζονται με διάφορα επιχειρηματικά μοντέλα για να παραμείνουν βιώσιμα.

Αυτές οι παγκοσμίως συνδεδεμένες τοπικές, ανοικτές κοινότητες σχεδιασμού δεν τείνουν να εφαρμόζουν την προγραμματισμένη απαξίωση-βραχυβιότητα των προϊόντων που παράγει το συμβατικό καπιταλιστικό παραγωγικό σύστημα. Μπορούν να προσαρμόσουν τέτοιου είδους αντικείμενα σε τοπικά περιβάλλοντα και μπορούν να επωφεληθούν από την αμοιβαία μάθηση.
Σε ένα τέτοιο σενάριο, οι άνθρωποι στα βουνά του Εκουαδόρ μπορούν για παράδειγμα να συνδεθούν με τους ορεινούς αγρότες του Νεπάλ για να μάθουν ο ένας από τον άλλο και να σταματήσουν οποιαδήποτε συνεργασία που θα τους έκανε εξαρτώμενους αποκλειστικά από την ιδιοκτησιακή γνώση που ελέγχεται από πολυεθνικές εταιρείες.

Προς την «Κοσμο-τοπικοποίηση»

Αυτή η ιδέα προέρχεται εν μέρει από τη συζήτηση για τον κοσμοπολιτισμό που ισχυρίζεται ότι ο καθένας μας έχει ίδια ηθική στάση, ακόμα και όταν τα έθνη αντιμετωπίζουν τους ανθρώπους διαφορετικά. Το κυρίαρχο οικονομικό σύστημα αντιμετωπίζει τους φυσικούς πόρους σαν να ήταν άπειροι και στη συνέχεια κλειδώνει τους πνευματικούς πόρους σαν να ήταν πεπερασμένοι. Αλλά η πραγματικότητα είναι ακριβώς το αντίθετο. Ζούμε σε έναν κόσμο όπου οι φυσικοί πόροι είναι περιορισμένοι, ενώ οι μη υλικοί πόροι είναι ψηφιακά αναπαραγόμενοι και επομένως μπορούν να μοιραστούν με πολύ χαμηλό κόστος.
Τα κινούμενα ηλεκτρόνια σε όλο τον κόσμο έχουν μικρότερο οικολογικό αποτύπωμα από τη μετακίνηση του άνθρακα, του σιδήρου, του πλαστικού και άλλων υλικών. Σε τοπικό επίπεδο, η πρόκληση είναι να αναπτυχθούν οικονομικά συστήματα που μπορούν να αντλούν από τις τοπικές αλυσίδες εφοδιασμού.
Φανταστείτε μια κρίση νερού σε μια πόλη, τόσο σοβαρή, που μέσα σε ένα χρόνο όλη η πόλη να στερηθεί το νερό. Μια κοσμο-τοπικοποιημένη στρατηγική θα σήμαινε ότι τα παγκοσμίως κατανεμημένα δίκτυα θα ήταν ενεργά στην επίλυση του θέματος. Σε ένα μέρος του κόσμου, υπάρχει ένα πρωτότυπο σύστημα φιλτραρίσματος νερού- το ίδιο το σύστημα βασίζεται σε ένα ελεύθερα διαθέσιμο ψηφιακό σχέδιο που μπορεί να εκτυπωθεί 3D.
Αυτό δεν είναι μυθοπλασία. Υπάρχει στην πραγματικότητα ένα δίκτυο που έχει βάση το Κέιπ Τάουν, το οποίο ονομάζεται STOP RESET GO και το οποίο θέλει να «τρέξει» μια εκδήλωση κοσμο-τοπικοποιημένου σχεδιασμού, όπου οι άνθρωποι θα συνεργαστούν εντατικά για την επίλυση ενός τέτοιου προβλήματος.
Οι ομάδες STOP RESET GO του Κέιπ Τάουν, αντλούν από αυτό και αρχίζουν να πειραματίζονται με τις προκλητικές προκλήσεις τους. Για να δημιουργήσουν το σύστημα εργασίας τους πρέπει να κάνουν τροποποιήσεις, να το ντοκουμεντάρουν και να κάνουν την επόμενη εκδοχή του σχεδίου τους «ανοιχτής προέλευσης». Τώρα, άλλες τοπικές πρωτοβουλίες σε όλο τον κόσμο παίρνουν αυτό το νέο σχέδιο και το εφαρμόζουν στις δικές τους προκλήσεις.

 Περιορισμοί και μελλοντική έρευνα

Ένας περιορισμός αυτού του νέου μοντέλου είναι ότι τα προβλήματα των δύο βασικών πυλώνων του, δηλαδή η πληροφόρηση και η επικοινωνία, καθώς και οι τοπικές τεχνολογίες παραγωγής. Τα ζητήματα αυτά μπορεί να αφορούν την εξόρυξη πόρων, την εκμετάλλευση της εργασίας, τη χρήση ενέργειας ή τις ροές υλικών.
Μια διεξοδική αξιολόγηση τέτοιων προϊόντων και πρακτικών θα πρέπει να πραγματοποιηθεί από την άποψη της πολιτικής οικολογίας. Για παράδειγμα, ποιο είναι το οικολογικό αποτύπωμα ενός προϊόντος που έχει σχεδιαστεί παγκοσμίως και παράγεται τοπικά; Ή, σε ποιο βαθμό οι χρήστες ενός τέτοιου προϊόντος αισθάνονται τον έλεγχο της τεχνολογίας και των γνώσεων που είναι απαραίτητες για τη χρήση και τον χειρισμό του;
Τώρα στόχος μας είναι να δώσουμε ορισμένες απαντήσεις στις παραπάνω ερωτήσεις και, επομένως, να κατανοήσουμε καλύτερα τη μεταβατική δυναμική ενός τέτοιου αναδυόμενου τρόπου παραγωγής.