Η Ευρωπαϊκή Ένωση βρίσκεται σε ένα κρίσιμο σταυροδρόμι. Η συζήτηση γύρω από το νέο “ψηφιακό πακέτο omnibus” της Ευρωπαϊκής Επιτροπής δεν αφορά απλώς τεχνικές προσαρμογές στη νομοθεσία. Αγγίζει τον πυρήνα της ψηφιακής κυριαρχίας, της δημοκρατίας και της οικονομικής ανεξαρτησίας της Ευρώπης. Η επιλογή είναι ξεκάθαρη. Είτε η Ευρώπη θα επενδύσει συστηματικά σε λύσεις ανοιχτού λογισμικού και υλισμικού, δημιουργώντας τη δική της τεχνολογική υποδομή, είτε θα παραμείνει εξαρτημένη από αμερικανικούς και κινεζικούς κολοσσούς, μετατρεπόμενη de facto σε ψηφιακή αποικία.
Το πρόσφατο επεισόδιο με τις πιέσεις των ΗΠΑ, που συνέδεσαν τη μείωση δασμών σε ευρωπαϊκό χάλυβα και αλουμίνιο με την αποδυνάμωση του DMA και του DSA, δείχνει με τον πιο σαφή τρόπο τον κίνδυνο. Όταν η τεχνολογική εξάρτηση συνδυάζεται με γεωοικονομική διαπραγμάτευση, η Ευρώπη χάνει το διαπραγματευτικό της βάρος. Μόνο η οικοδόμηση ενός ανοιχτού, ανεξάρτητου τεχνολογικού οικοσυστήματος μπορεί να ανατρέψει αυτή την πραγματικότητα.
Δόγμα εξάρτησης και ψηφιακή αποικιοποίηση
Οι μεγάλες αμερικανικές πλατφόρμες έχουν μετατραπεί σε δομές συστημικής ισχύος. Ελέγχουν δεδομένα, κανάλια διανομής, διαφημιστικές αγορές και τεχνητή νοημοσύνη. Μέσα από τον συνδυασμό οικονομικής ισχύος και πολιτικής επιρροής διαμορφώνουν τους όρους της συζήτησης. Οι πιέσεις στο DMA και το DSA δεν αποτελούν εξαίρεση αλλά κανόνα. Το αφήγημα ότι η Ευρώπη υστερεί επειδή ρυθμίζει υπερβολικά είναι παραπλανητικό. Η πραγματική υστέρηση οφείλεται στην έλλειψη εγχώριας τεχνολογικής στοίβας, στη διαρροή ταλέντου και επενδύσεων προς τις ΗΠΑ και στην αποτυχία συγκρότησης ενιαίων, λειτουργικών αγορών.
Χωρίς ισχυρές ψηφιακές υποδομές δεν μπορεί να υπάρξει οικονομική ή πολιτική αυτονομία. Όσο η Ευρώπη εξαρτάται από συστήματα, ψηφιακές υπηρεσίες εκτός ΕΕ και κλειστά LLMs, τόσο κάθε διαπραγμάτευση με τις ΗΠΑ και την Κίνα θα διεξάγεται υπό το βάρος τεχνολογικής αιχμαλωσίας.
Περιορισμένη ρύθμιση δε σημαίνει ανταγωνιστικότητα
Το νέο omnibus πακέτο επιχειρεί να μειώσει τις διοικητικές επιβαρύνσεις, όμως η κίνηση αυτή οδηγεί σε αποδυνάμωση κρίσιμων θεσμικών εγγυήσεων όπως το GDPR, το NIS2 και το AI Act. Στην πράξη δεν απλοποιεί μόνο τις διαδικασίες αλλά χαλαρώνει τις υποχρεώσεις των μεγάλων εταιρειών. Αυτό δεν ενισχύει την ευρωπαϊκή ανταγωνιστικότητα. Αντιθέτως, ενσωματώνει το αφήγημα των αμερικανικών εταιρειών και αποδυναμώνει τον φιλοευρωπαϊκό ρυθμιστικό χαρακτήρα της Ένωσης.
Η πραγματική πρόκληση δεν είναι η ποσότητα της ρύθμισης αλλά η ανεπάρκεια της εφαρμογής της. Η Ευρώπη διαθέτει ισχυρό πλαίσιο, όμως η επιβολή του είναι αργή, κατακερματισμένη και συχνά επηρεάζεται από πολιτικά συμφραζόμενα, ιδίως όταν εμπλέκονται εταιρείες με ισχυρή διεθνή παρουσία.
Το πραγματικό πρόβλημα. Η απουσία ευρωπαϊκής τεχνολογικής στοίβας
Η Ευρώπη δεν μπορεί να έχει κυριαρχία όταν δεν ελέγχει τις βασικές τεχνολογίες. Η εξάρτηση από ξένους παρόχους οδηγεί σε απώλεια οικονομικού πλούτου, εμποδίζει την ανάπτυξη οικοσυστημάτων και επιτρέπει σε τρίτες χώρες να επηρεάζουν πολιτικές αποφάσεις. Το ζητούμενο δεν είναι απλώς να ενισχυθεί ο ανταγωνισμός αλλά να υπάρξει η δυνατότητα ανάπτυξης ευρωπαϊκών λύσεων, ανοιχτών, επαληθεύσιμων και ασφαλών.
Το ανοιχτό λογισμικό και υλισμικό είναι η μόνη ρεαλιστική στρατηγική για την Ευρώπη. Δεν πρόκειται για ιδεολογική επιλογή, αλλά για επιλογή στρατηγικής αυτονομίας. Μοντέλα όπως το Apertus AI δείχνουν τον δρόμο. Χτίζουν ικανότητες εντός της Ευρώπης, μειώνουν το κόστος, επιτρέπουν τον έλεγχο των δεδομένων και δίνουν στις επιχειρήσεις τη δυνατότητα να καινοτομούν πάνω σε κοινές βάσεις χωρίς αποκλεισμούς.
Ανοιχτή τεχνολογία ως θεμέλιο ψηφιακής κυριαρχίας
Η Ευρώπη χρειάζεται μια πλήρη ανοιχτή στοίβα. Από τα λειτουργικά συστήματα και το cloud μέχρι τα LLMs, τα edge συστήματα και τον ανοιχτό σχεδιασμό υλισμικού. Η ανοιχτότητα επιτρέπει διαφάνεια, ελέγξιμη ασφάλεια, εγχώρια παραγωγή αξίας και ενίσχυση οικοσυστημάτων μικρομεσαίων επιχειρήσεων.
Οι τεχνολογίες ανοιχτού κώδικα δεν επιτρέπουν μόνο την απεξάρτηση από τους κολοσσούς. Επιτρέπουν στους πολίτες και στις επιχειρήσεις να εμπιστευτούν τις ψηφιακές υποδομές τους. Σε αντίθεση με τα κλειστά συστήματα, όπου η δύναμη συγκεντρώνεται σε λίγες εταιρείες, το ανοιχτό λογισμικό ενισχύει τη δημοκρατία, την καινοτομία και τον ανταγωνισμό.
Τι πρέπει να κάνει σήμερα η Ευρώπη
Η στρατηγική ψηφιακής κυριαρχίας πρέπει να βασιστεί σε τρεις άξονες.
Πρώτον, ανάπτυξη και υιοθέτηση ανοιχτών τεχνολογιών.
Από το cloud και ΤΝ μέχρι υποδομές τηλεπικοινωνιών και ασφάλειας. Η στήριξη έργων όπως το GAIA-X πρέπει να συνδυαστεί με εφαρμοσμένες λύσεις πραγματικά ανοιχτού κώδικα.
Δεύτερον, ενίσχυση της επιβολής της υφιστάμενης νομοθεσίας.
Χωρίς αποφασιστική εφαρμογή του GDPR, του DMA και του DSA, κάθε συζήτηση περί αυτονομίας είναι κενή περιεχομένου.
Τρίτον, δημιουργία πολιτικών μηχανισμών ανθεκτικότητας απέναντι στην εξωτερική πίεση.
Αντι-καταναγκαστικά εργαλεία, ενιαίες ευρωπαϊκές θέσεις και κοινή στρατηγική για κρίσιμες τεχνολογίες.
Η Ευρώπη βρίσκεται αντιμέτωπη με μια ιστορική απόφαση. Μπορεί να επιλέξει την οδό της ευκολίας, αποδυναμώνοντας τα θεμέλια της ψηφιακής της πολιτικής για να ικανοποιήσει τις πιέσεις των ΗΠΑ. Ή μπορεί να επιλέξει την οδό της ανεξαρτησίας. Το ανοιχτό λογισμικό και το ανοιχτό υλισμικό δεν είναι μόνο τεχνολογικές επιλογές. Είναι οι προϋποθέσεις για μια Ευρώπη ελεύθερη, δημοκρατική και κυρίαρχη στον ψηφιακό αιώνα.
—